Porad udziela: fizjoterapeuta dziecięcy, mgr Michał Adamski
Od momentu, kiedy na świat przychodzi dziecko, marzeniem każdego rodzica jest obserwować jak wstaje na nogi o własnych siłach i samodzielnie pokonuje przestrzeń – stawiając pierwsze kroki. Samodzielny chód dziecka jest tym, na co najbardziej czekamy i co tak bardzo porusza wszystkich, którzy do tej pory obserwowali maleństwo poruszające się po podłodze czworakując lub pełzając niezdarnie.
Moment, w którym młody człowiek stawia pierwsze, samodzielne kroki jest ogromnym przeżyciem i zmianą zarówno dla rodzica, jak i samego dziecka. Warto pamiętać, że poruszanie się w pozycji pionowej stanowi dla młodego człowieka ogromne wyzwanie motoryczne więc jego organizm musi do tej funkcji być doskonale przygotowany, a co za tym idzie, nie należy bez specjalistycznego uzasadnienia lekarza i fizjoterapeuty, tego momentu przyspieszać.
Każdy z nas, poprzez specyficzne informacje zakodowane w naszym DNA, jest z natury stworzony do przebywania w tak zwanej wysokiej pozycji. Leżąc odpoczywamy, relaksujemy się, śpimy i wyciszamy wszystkie zmysły naszego organizmy. Natomiast, gdy chcemy aktywnie uczestniczyć w pracy, zabawie czy w czynnościach życia codziennego - wtedy czujemy się pewniej siedząc, stojąc i poruszając się w pozycji wyprostowanej – jest to gwarancja pełnego uczestnictwa w aktywnościach związanych z codziennym funkcjonowaniem. Taka właśnie preferencja jest jednym z najważniejszych determinantów naszego rozwoju od niemowlęcia do dorosłego, w pełni rozwiniętego fizycznie, człowieka. To dzięki tej tendencji, nasze maleństwa, po jakimś czasie, dosłownie nudzą się leżąc wciąż na plecach lub na brzuchu i rozpoczynają poszukiwania coraz to bardziej wymagających i bardziej złożonych doświadczeń ruchowych. Dzieci na pewnym etapie życia niechętnie reagują, gdy na siłę odkłada się je do łóżka, odciąga od przedmiotu, o który się opierają lub ogranicza im się widoczność – jest to niezgodne z ich naturalną tendencją do zdobywania nowych umiejętności motorycznych. Każde doświadczenie polegające na pokonaniu jakiejś przeszkody, wspięcia się po kolanach rodzica lub wychylenia wzroku ponad krawędź wózka czy kołyski, jest przygotowaniem organizmu małego dziecka oraz treningiem zmysłów przed osiągnięciem najbardziej wymagającej funkcji motorycznej – poruszaniu się w pozycji wyprostowanej.
Opisany powyżej proces zdobywania kolejnych umiejętności poprzez doświadczenia nazywamy w skrócie rozwojem neuromotorycznym – przejściem od stanu zupełnie zależnego od opiekunów do poruszającego się niezależnie w pozycji pionowej młodego człowieka. Należy pamiętać jednak o pewnej bardzo ważnej kwestii – proces rozwoju neuromotorycznego – pomimo swojej ogólnej charakterystyki - postępowości wiodącej finalnie do osiągnięcia samodzielności ruchowej, jest wysoce zindywidualizowany i różna będzie jego dynamika zmian u każdego dziecka. Wszystkie dzieci, niezagrożone wystąpieniem dysfunkcji, rozwijają się w sposób dla siebie najbardziej odpowiedni. Ten właśnie indywidualny aspekt rozwoju decyduje, w którym momencie maluch decyduje się na osiągnięcie jakiejś nowej, bardziej wymagającej pozycji. Aby nowa funkcja motoryczna mogła być wykorzystywana w pełni, potrzebny jest pakiet doświadczeń sensomotorycznych, odpowiednia siła mięśniowa oraz stabilizacja kostna, która zapewni dostateczny podpór podczas osiągania nowych pozycji. Dla tego też, należy pamiętać o tym, żeby dosłownie dać dziecku czas, na oswojenie się z nowymi umiejętnościami, wybudowanie odpowiednich mechanizmów pozwalających mu bronić się podczas utraty równowagi, reagować na zmiany rozłożenia elementów jego ciała w przestrzeni oraz na poznanie pełni możliwości funkcjonalnych związanych z nową umiejętnością motoryczną. Szczególnie dotyczy to umiejętności, jaką jest samodzielny chód.
Zdolność do utrzymania pozycji wyprostowanej i poruszania się w niej to efekt przyswojenia i udoskonalenia bardzo złożonych umiejętności motorycznych i wykorzystania ich w odpowiedni sposób. Aby dziecko było w stanie stabilnie stanąć na własnych nogach musi najpierw nauczyć się tego w jaki sposób jest zbudowane jego ciało, znać jego granice i zmiany jakie w nim zachodzą podczas przemieszczania się. Niezbędna dla utrzymania prawidłowej pozycji pionowej jest dobra kontrola głowy i umiejętność skupienia wzroku, te funkcje dziecko doskonali już na najwcześniejszych etapach życia. Konieczne jest utrzymanie balansu w działaniu poszczególnych grup mięśniowych, które muszą działać tak, aby nie wytrącić ciała dziecka z równowagi – równowaga w układzie mięśniowym dziecka to proces, który kształtuje się przez cały rozwój neuromotoryczny i jego prawidłowy przebieg warunkuje to, czy dziecko będzie w stanie samodzielnie się poruszać. Niezbędny jest również prawidłowo rozwinięty, mocny układ kostny, który stanowi podstawę i stelaż dla ciała dziecka, które od teraz będzie poruszało się na wyprostowanych nogach. Każde z tych elementów dojrzewa wraz z rozwojem dziecka i zdobywaniem przez niego odpowiednich doświadczeń, które warunkują postęp w uzyskaniu coraz lepszej kontroli nad własnym ciałem w czasie wykonywania tak trudnej funkcji, jaką jest samodzielny chód.
Doświadczenie sensomotoryczne to słowo klucz, które jest najważniejsze z punktu widzenia kształtowania się i dojrzewania chodu u dziecka. Jeżeli z jakiś powodów tych doświadczeń dziecku zabraknie lub zdecydujemy się na zbyt wczesne pionizowanie dziecka i zachęcanie go do pokonywania przestrzeni na stojąco zbyt wcześnie, możemy odebrać mu możliwość zdobycia stymulantów sensomotorycznych, których brak może realnie wpłynąć na jakość późniejszego chodu dziecka lub mieć pośredni wpływ na kształtowanie się zaburzeń posturalnych. Należy pamiętać o tym, że podczas przebywania w pozycji stojącej i podczas chodu kształtują się krzywizny kręgosłupa, ułożenie miednicy dziecka – co ma wpływ również na ułożenie kolan i stawów skokowych, wykształcają się również fizjologiczne wysklepienia stóp. Jest to bardzo wiele aspektów będących elementami składowymi późniejszej, zdrowej i funkcjonalnej sylwetki naszego dziecka. Dlatego też tak ważne jest, aby pozwolić dziecku kształtować wszystkie te elementy zgodnie ze swoim naturalnym i indywidualnym rytmem rozwoju, obserwować jak powoli samo decyduje się na puszczanie przedmiotów o które się opiera i powoli stawia pierwsze kroki, które są znacznie bardziej męczące i wymagające niż kroki dorosłej, w pełni ukształtowanej fizycznie osoby.
Jeżeli lekarz wraz z fizjoterapeutą specjalizującym się we wspomaganiu rozwoju dziecka nie stwierdzą o konieczności wspomagania i egzekwowania samodzielnego chodu u dziecka, pamiętajmy o tym, żeby dawać naszym maluchom szansę na to, żeby samodzielnie się wspiąć, upaść na pupę, powoli odkrywać możliwości, które daje pozycja wyprostowana – tak, aby mogły samodzielnie, z pełnym zapasem doświadczeń i przygotowaniem ruszyć w świat na własnych nogach.
Więcej o Michałe Adamskim znajdziesz tutaj.
